İlişkilerde Manipülasyon ve Korunma Yolları
İnsanın kendi doğası kendinden bile gizli ve bu gizemi çözmek, insanı kendine karşı
bile doğru yaklaşımı sergileyerek, eylemlerini ve bu eylemlerin ardında saklanan
niyeti sorgulamasını içeren derin ve zorlu bir içsel çalışma sürecini gerekli kılıyor.
Öyle ya insan kendini kusursuz, kendi dışındaki her şeyi kusurlu görme eğiliminde!
Hatta yakalandığında bile kendi kusurunu haklı çıkarmak yönünde hareket etmeye
bayılıyor.
Bilgelerin ‘Kurnaz Kral’ olarak niteledikleri içimizdeki bu kötü eğilimin tek amacı ise,
kendini korumak ve insana, kendi gerçeğini, kendisinin istediği şekilde algılatarak
hüküm sürmeye devam etmek!
İçimizdeki bu kötü eğilimi farketmeye, uyanmaya, ayıklamaya ve ondan kurtulmayı
dilemeye başladığımız anda, bu onun varlığını tehdit edeceği için, çok daha güçlü
silahlarla karşımıza çıkıyor; kıyafet değiştirip hoşumuza gidecek kıyafetlerle bizi
tekrar kendi alanına çekmeye çalışıyor. Bunu da en çok ilişkilerimizde, zaaflarımızda,
eğilimlerimizde sahnenin arkasına gizlenerek yapıyor.
Bu yüzden kendimize şu soruları sormayı hiç bir zaman ihmal etmemeliyiz: ‘Bunu
kimin için yapıyorum? Bundan fayda sağlayan kim?’
İnsan ilişkileri, karmaşık dinamikler üzerine kurulu, bu yüzden de zaman zaman
bilinçli ya da bilinçsiz manipülasyon tekniklerinin içine düşüyoruz. Yukarıda
anlatmaya çalıştığım eğilimin alanında buluyoruz kendimizi.
Manipülasyon, bir kişinin ne olursa olsun kendi amaçlarına ulaşmak için diğerini
etkileme, kontrol etme veya yönlendirme çabası. Çoğu zaman, manipülatörler bu
davranışları farkında olmadan, kendi eğilimlerini bile yakalama farkındalığından
mahrum, otomatik davranışlar formunda sergileyebilirler.
Bunun sebebi, insanın sadece kendisi için almak ve tüm dünyayı kendi menfaati için
kullanma yönündeki eğilimi. Ancak ister bilinçli ister bilinçsiz uygulansın, bu teknikler,
ilişkilere derinden zarar veriyor, duygusal ve mental yaralanmalara yol açabiliyor.
Halbuki insanın gerçek bağlar kurması, bu bağların şifasıyla şifalanması gerekiyor.
Ancak halen bu şifanın farkında değiliz ve bu manipülatif alandan çıkamıyoruz. Bu
yüzden sizlere elimden geldiğince, dış dünyada hemen her gün karşılaştığımız bilinçli
ve bilinçsiz manipülasyon tekniklerini ve korunma yollarını anlatacağım.
Gaslighting (Gerçekliği Çarpıtma) Nedir?
Gaslighting, kişinin karşısındaki bireyin gerçeklik algısını sorgulamasına neden olan
bir manipülasyon tekniği. Manipülatör, kurbanın düşüncelerini, hatıralarını ve hatta
akıl sağlığını sorgulatarak onu kontrol altına alır.
Gerçek Hayattan Bir Örnek:
Bir kadın, kocasının mesajlarını okur ve onu bir başka kadınla flört etmekle suçlar.
Kocası, “Bu mesajı kafanda kurdun. Böyle bir şey hiç olmadı. Sen çok hassassın”
diyerek kadını kendi gerçekliği hakkında şüpheye düşürür. Kadın, bir süre sonra
kendi zihninin ona oyun oynadığını düşünmeye başlar. Bu durumda manipülatör,
kurbanın kendi algılarına güvenmesini engeller.
Korunma Yolu:
Gaslighting’i fark etmek, ilk ve en önemli adımdır. Eğer sürekli olarak kendi
gerçekliğinizden şüphe etmeye başlıyorsanız, olaylara objektif bir bakış açısıyla
bakmak ve yakın çevrenizden geri bildirim almak önemlidir. Bu tür manipülasyona
karşı sınırlarınızı belirlemek ve ilişkide net bir iletişim kurmak, gaslighting’in etkilerini
azaltabilir.
Suçluluk Yükleme (Guilt-Tripping) Nedir?
Suçluluk yükleme, bir kişinin karşısındakini kendini suçlu hissettirerek bir şey
yapmaya zorlamasıdır. Bu teknik, özellikle sevgi, sorumluluk veya ahlaki değerler
üzerinden uygulanır.
Gerçek Hayattan Bir Örnek:
Bir anne, oğlunu arar ve “Benim için hiç zaman ayırmıyorsun, seni büyütmek için ne
fedakârlıklar yaptım. Ama sen beni hep ihmal ediyorsun” der. Bu konuşma, oğlunun
suçluluk hissetmesine ve annesinin isteklerine boyun eğmesine yol açar. Bu teknik,
duygusal bir borç hissettirilerek kişiyi manipüle eder.
Korunma Yolu:
Suçluluk yükleme durumlarında, duygusal sınırlar çizmek önemlidir. Kendinizi suçlu
hissettiğinizde, bu hislerin gerçekten kendi sorumluluğunuz olup olmadığını
sorgulayın. Kendi ihtiyaçlarınıza öncelik vermeyi öğrenmek ve gereksiz suçluluk
duygularından arınmak, suçluluk yükleme manipülasyonundan korunmanıza yardımcı
olur.
Sessizlik (Sessiz Tedavi) Nedir?
Sessizlik, bir tartışma veya anlaşmazlık durumunda karşı tarafa duygusal
cezalandırma amacıyla konuşmayı kesme veya tamamen sessiz kalma yöntemidir.
Bu, diğer kişiyi cezalandırmak veya durumu kontrol altına almak için yapılan bir
manipülasyon tekniğidir.
Gerçek Hayattan Bir Örnek:
Bir çift tartışır ve erkek tartışmanın ardından günlerce kadına hiçbir şekilde cevap
vermez. Mesajlarını yanıtsız bırakır ve yüz yüze konuşmaktan kaçınır. Kadın, neden
böyle davrandığını anlamaya çalışır ve kendini suçlu hissetmeye başlar. Bu
durumda manipülatör, sessiz kalarak kontrolü eline alır.
Korunma Yolu:
Sessizlik manipülasyonunu fark ettiğinizde, karşı tarafa durumu konuşarak çözme
talebinde bulunun. Eğer bu talep karşılanmazsa, kendi duygusal sağlığınızı korumak
için mesafe koymayı değerlendirin. İlişkilerde iletişimin önemini sürekli vurgulamak,
bu manipülasyonun etkisini kırabilir.
Aşırı Övgü veya İlgi Gösterme (Love-Bombing) Nedir?
Love-bombing, manipülatörün kısa bir süre içinde aşırı ilgi ve sevgi göstererek
karşısındaki kişiyi etkilemesi ve hızlıca kontrol altına almasıdır. Manipülatör, kurbanın
kendini özel ve değerli hissetmesini sağlar, ancak bu ilgi uzun sürmez ve karşılığında
büyük beklentiler doğurur.
Gerçek Hayattan Bir Örnek:
Yeni bir ilişkiye başlayan bir adam, partnerine sürekli hediyeler alır, onu her gün
mesaj yağmuruna tutar ve büyük sözler verir: “Sen hayatımın anlamısın, seni hep
mutlu edeceğim.” Ancak birkaç hafta sonra, bu ilgi azalır ve adam partnerini kontrol
etmeye, ne yapacağını ve kiminle görüşeceğini söylemeye başlar. Love-bombing,
karşı tarafı hızla bağlayıp sonrasında kontrol kurma amacını taşır.
Korunma Yolu:
İlişkilerde aşırı hızlı ilerleyen ve aniden çok yoğun ilgi gösteren kişilere karşı dikkatli
olmak gerekir. İlişkinin doğal bir şekilde gelişmesine izin vermek ve birinin gerçek
niyetlerini anlamadan önce temkinli davranmak, bu tür manipülasyonlardan
korunmanıza yardımcı olabilir.
Kurban Rolüne Bürünme Nedir?
Kurban rolüne bürünmek, manipülatörün kendisini sürekli olarak mağdur göstermesi
ve böylece karşısındaki kişiden yardım, ilgi ya da anlayış beklemesidir. Bu, kişinin
sorumluluklardan kaçınmak ve kendine yönelik eleştirileri savuşturmak için kullandığı
bir yöntemdir.
Gerçek Hayattan Bir Örnek:
Bir iş yerinde, bir çalışan sürekli olarak iş yükünden şikâyet eder: “Herkesin işi kolay,
ama benim işim çok zor.” Her seferinde iş arkadaşlarından destek bekler, ancak
kendi görevlerini düzenlemek ya da daha etkili çalışmak için çaba göstermez. Bu
oyun, kişiyi pasif agresif bir şekilde desteklenmek zorunda bırakır.
Korunma Yolu:
Kurban rolü oynayan bir kişiyle başa çıkarken, duygusal manipülasyona
kapılmamaya çalışın. Sınırlarınızı net bir şekilde belirleyin ve diğer kişinin sorumluluk
alması gerektiğini hatırlatın. Yardım etmek ile manipülasyona maruz kalmak
arasındaki farkı anlamak önemlidir.
İltifatla Eleştiri (Backhanded Compliments) Nedir?
İltifatla eleştiri, kişinin karşı tarafa görünüşte olumlu bir şey söylemesi, ancak bu
övgünün altında ince bir eleştirinin gizlenmesidir. Bu manipülasyon, kurbanı
özgüveninden şüphe ettirir.
Gerçek Hayattan Bir Örnek:
Bir iş arkadaşı, “Sunumun güzeldi, ama o kadar uzun sürmeseydi daha iyi olurdu”
der. Bu iltifatın içinde gizli bir eleştiri vardır ve kişi hem kendini iyi hissetmeye hem de
eleştiriyi kabul etmeye zorlanır. Bu manipülasyon, özgüven kırıcı bir etkiye
sahiptir.
Korunma Yolu:
Bu tür iltifatlar aldığınızda, alt metni doğru analiz edin ve manipülatif eleştirileri kabul
etmeyin. Yapıcı eleştiriyi, eleştiren bir tutumdan ayırarak kendinizi korumaya çalışın.
Kendinize güvenin ve manipülatörün gizli mesajlarını etkisiz hale getirin.
Sonuç olarak insan, kendisini ve mevcut bilincini ilişkilerle yükselterek, farkındalık
alanlarını genişletmek ve ‘Koşulsuz sevgi’ denen bilinç haline ulaşmak için bu zorlu
ve kasıtlı çemberlerden geçiyor. Ancak bir çemberi fark etmeden, orda kalmanın bize
neye mal olduğunu anlamadan, bir üst çembere, bir üst bilinç haline de geçemiyoruz.
Bu yüzden kime, neye, hangi niyetle yatırım yaptığınızı, hayatınızın merkezine neyi
koyduğunuza dikkat etmelisiniz zira insan evrenden aldıklarını artık geri ödemek
zorunda. İnsan sürekli aldığını fark etmeye ve kimden aldığını aramaya başlamak
zorunda!
Yasemin Koçak Tezel
